Tarihsel Figürler: Shen Kuo, “Hayal Havuz Denemeleri” İle Büyük Bilim Adamı

Shen Kuo, “Hayal Havuz Denemeleri” ile büyük bilim adamı (Resimleyen: Catherine Chang / Epoch Times)

Shen Kuo (M.S. 1031-1095) Kuzey Song Hanedanlığında bir dizi başarı elde etmiş oldukça bilgili bir bilim adamıydı. En çok “Meng Xi Bi Tan” (Hayal Havuz Denemeleri veya Hayal Dere’den Fırça Sohbetleri), kitabının yazarı olarak hatırlanır. Kitap, matematik, astronomi, fizik, kimya, kartografi ve eczacılık olmak üzere geniş bir yelpazeye sahipti.

Devlet memuru bir ailede doğan Shen, çocukluğundan beri özenle ve sebat ederek çalıştı. Annesinin özel eğitimi altında, 14 yaşına kadar tüm ailesinin kitap koleksiyonunu okumuştu. Sonrasında ülke çapında seyehat etti ve coğrafya hakkında ve karşılaştığı her yeniliği not aldı.

Shen hanedanlık kamu hizmet sınavını 1063’te yüksek derece ile geçti ve istikrarlı bir şekilde yetenekleri nedeniyle bir dizi devlet memurluğu kadrolarına terfi etti. Hayatı boyunca mühendislik, askeri strateji ve edebiyat konusundaki müthiş yeteneklerini ispat etti. “Yeni Kanunlar” ve “Yeni Politikalar” reformu dönemi sırasında, muhafazakarlar ve reformistler arasındaki politik mücadelelerde yer alması bazı tartışmalara yol açsa da, “Meng Xi Bi Tan” (Hayal Havuz Denemeleri) kitabını yazmasıyla astronomi, matematik, coğrafya ve eczacılık konularındaki katkıları Çin bilim tarihinde çok önemli görüldü.

“Hayal Havuz Denemeleri” kitabında Shen, manyetik sapma hakkında keşfini yazdı. Toprak falı bakan büyücülerin manyetik göstergeyi kuzey yönünü belirlemek için kullandıklarını ve manyetik göstergelerin çoğunlukla tam olarak güneyi değil, doğu yönüne doğru gösterdiğini kaydetti. Bu insanlık tarihinde manyetik sapma konusunda ilk kayıttı. Sonraki dört yüz yıl boyunca, 1492’de Christopher Columbus (1451-1506) Amerika’ya ilk seyahatini gerçekleştirdiğinde ve gidip onu keşfedene kadar Avrupa’da henüz bilinmeyen bir kavramdı.

Kimyada, Shen Kuo yer altından siyah yağ elde etmek için kuyu sondajı yapan insanları gözlemledi. Buna “madeni yağ” adını verdi ve bugün hala bu deyim Çin’de petrol için kullanılmaktadır. Shen Kuo petrol kaynağının bol ve tahmin edilebilir olduğunu ve dünyaya büyük potansiyel etki getirebileceğini belirtmişti.

Shen aynı zamanda, fosillerin antik dönem hayvanlarının kalıntılarından ve bitkilerinden oluştuğunu öne sürmüştü. Bu teorisine dayanarak keşfedilen fosillerden antik doğal çevreyi türetti. Dört yüz yıldan fazla bir zaman sonra, benzer bir tartışma İtalyan Leonardo da Vinci’nin (1452-1519) fosillerin doğasını keşfetmesiyle Rönesans dönemi sırasında başladı.

Shen, bilimsel araştırmaları ve keşifleri konusundaki hayat deneyimlerini, Çin tarihinde ilk büyük bilimsel ansiklopedi olarak kabul edilen “Hayal Havuz Deneyimleri” kitabında belgeledi.

Japon matematikçi Yoshio Mikami, Uzak Doğu’nun tüm matematik tarihi boyunca Shen Kuo’nun benzersiz biri olduğu yorumunda bulunurken, diğer yandan İngiliz sinolog (Çin ve Çin kültürü uzmanı) ve biyokimyacı Joseph Needham, onun “Çin tarihinin en müthiş bilim akıllarından birine sahip” olduğunu ifade etti. Shen Kuo’nun başarılarını anmak için 1979’da Çin Bilim Akademisi Mor Dağ Astronomik Gözlemevi tarafından verilen Asteroid 2027 ismi ondan alınmıştı.