Eski Çin Gelenekleri: Jiao Zi (Çin Mantısı)

Eğer Jiao Zi’nin Çin kültürünün önemli bir parçası olduğunu söylersek, bu hiç abartma olmaz. Geleneksel bir Çin yemeği olarak daha çok ailece yenildiğinden aile fertlerinin bir arada olmasını simgeler; konuklara ikram edildiğinde de saygı ve misafirperverliği ifade eder. Bir yabancı Çin’in Jiao Zi yemeğini yemeden ülkesine dönerse, başkaları tarafından “Çin’e boşuna gitti!” diye alay edilirdi.

Jiao Zi (Çin Mantısı)

Genel hatlarıyla söylersek Jiao Zi, değişik malzemelerin yufkaya sarılmış halde suda haşlanmasıyla hazırlanan bir yemektir. Eskiden Jiao Zi bayramda, özellikle de yılın son gecesinde her Çinli ailenin yemesi gereken bir yemekti. Çin geleneğinde Jiao Zi’nin içinin hazırlanışından, yapılışı ve yenilişine kadar birçok kural vardır.

Önce Jiao Zi’nin içinin hazırlanışından başlayalım. Jiao Zi’nin içi etli ya da sebzeli olmak üzere iki çeşit olabilir. Ancak daha çok et ve sebzenin karışımı tercih edilir. Jiao Zi’nin içinin hazırlanışındaki en önemli nokta, et ve sebzenin kesme tahtasında ince ince doğranmasıdır. Doğrama sırasında bıçağın tahtaya çarpmasından çıkan bazen güçlü, bazen de zayıf sesler bir müzik parçasını andırır ve bu sesler komşulara yayılır. Jiao Zi hazırlayanlar çıkardıkları bu sesin güçlü olmasını ve uzun sürmesini isterler. Etli ve sebzeli iç hazırlanıyorsa, bunu tanımlayan sözcüğün eşseslisi Çincede “var”dır. Doğrama sesinin güçlü olması ve uzun sürmesi “gelecekte fazla para var” anlamına gelir. Doğrama ne kadar sürerse o kadar Jiao Zi yapılır. Bu, hayatın iyi ve zenginlikle dolu olduğunu simgeler.

Jiao Zi’nin içi hazır, ancak Jiao Zi’nin şekli de önemlidir. Çoğu bölgelerdeki eski geleneklere göre Jiao Zi yarım ay şeklinde yapılır. Jiao Zi yapılırken yuvarlık yufka ikiye katlanarak uygun miktarda iç koyulduktan sonra ucu baş ve işaret parmaklarıyla basılarak birleştirilir. Jiao Zi’nın yarım kenarı düzenli hale getirilir. Bu işlem “mutluluk yakalamak” demektir. Bazı ailelerde yarım ay şeklindeki yufkanın iki ucu da birleştirilir ve böylece Jiao Zi eski Çin parası olan “Yuanbao”ya benzetilir. Dizilen Jiao Zi’lar gümüş birer külçeyi andırır ve zenginliği simgeler. Köylerde Jiao Zi’ların kenarı buğday başakları şeklinde yapılır. Bu, yeni yılda tarımdan bol mahsul alınması dileğini ifade eder.

Jiao Zi’ların içi hazır, şekli de verildi, sıra pişirmede. Su kaynadıktan sonra Jiao Zi’lar birer birer tencereye konur; sanki birer sanat eseri berrak suya konuluyormuş gibi... Jiao Zi’ların tencereye ve birbirlerine yapışmasını önlemek için kepçeyle karıştırılmaları gerekir. Pişirme esnasında genellikle üç kez soğuk su ilave edilir. Bu işlem de Çincede “mutluluğun dönüşü” sözcüğüyle eşseslidir. Yaklaşık 10 dakika sonra lezzetli Jiao Zi’lar pişmiş olur.

Jiao Zi’ların yenilişinde de bazı gelenekler vardır. Birinci kâse Jiao Zi’lar ölen büyüklere saygı ve özlem belirtmek için ecdat tahtası önünde sunulur. İkinci kâse Jiao Zi’lar, Ocak Tanrısı gibi halk arasında tapınılan tanrılara sunulur. Aile büyükleri ant içer gibi küçük eğlenceli şiirler de okurlar. Örneğin:

Bir Jiao Zi’nın iki ucu sivri,
Tencerede haşlanırken sayısız,
Altın kaşıkla alınır, gümüş kaseyle taşınır,
Masaya konulur, Tanrıya sunulur,
Tanrı Jiao Zi’yı görünce çok sevinir,
Dört mevsimde huzurunuzu korur.

Üçüncü kâse Jiao Zi’lar ise aile üyeleri için bırakılır. Aile üyeleri Jiao Zi’yi yerlerken kaç tane yediklerini saymayı unutmamalıdır. Genellikle çift sayı tercih edilir, tek sayı tercih edilmez. Bazı yaşlılar ise Jiao Zi’ları yiyerek “yemekler (varlık sözcüğüyle eşsesli) çok, yemekler çok” diye eski bir dilek söylerler. Yemekten sonra Jiao Zi’ların servis edildiği, yenildiği tabaklar, kâseler, hatta Jiao Zi’ların piştiği tencere ve çiğ Jiao Zi’ların taşındığı tepsilerde birkaç tane (çift sayılı) Jiao Zi bırakılmalıdır. Bu, ailenin “her yıl varlıklı” olması anlamına gelir.

Jiao Zi, Çin Ay Takvimine göre yılın son gecesinde mutlaka yenilmesi gereken bir yemektir. Evden uzakta çalışanlar ve öğrenim görenler eve dönerek yakınlarıyla neşe içinde bir araya gelirler. Tüm aile üyeleri beraber Jiao Zi’ları yapar ve yerler. Bayram tatillerini neşeli bir hava içinde geçirirler.

Aslında gerçek yaşamda, kültürel açıdan sembolleşmiş anlamı dışında Jiao Zi farklı süreçlerde pek çok değişikliğe de uğradı. Örneğin günümüzde kentlerde bizzat Jiao Zi yapanların sayısı çok azaldı. Her bayramda bu kişiler ya süper marketlerde donmuş hazır Jiao Zi’ları alarak pişiriyorlar ya da ailece restorana gidip Jiao Zi yiyorlar. Kırsal bölgelerde bile eskiden Jiao Zi yenilirken dikkat edilen gelenek ve görenekler zayıflamış durumda.