Tarihsel Figürler: Zhang Heng “Büyük Çinli Mucit”

Zhang Heng, büyük Çinli mucit (Resimleyen: Yeuan Fang/ Epoch Times)

Zhang Heng (M.S.78 -139) Doğu Han Hanedanlığı döneminde yaşamış bir mucit, astronom, matematikçi, ressam ve edebiyat bilimcisiydi. Onun buluşları arasında, yer alan “gök küre” ve “sismograf”, insanların astrolojik harita ve deprem algıları ile ilgili taslaklar oluşturmasını sağlamaktadır.

Zhang Heng, Çinli tarihçilere gören çalışkan ve dürüst biriydi. Hayatı boyunca etik davranmış ve siyasi gruplardan uzaklaşmıştır. Sonuç olarak, devlet memuru olarak kariyerinde hızlı bir yükseliş bulunmamaktadır. Bir keresinde tanıtımı umursamadığını ama ahlak ve araştırmaya yönelik tutkusundan bahsetmiştir.

Zhang Heng, M.S.117 yılında teorilere ve kendi gözlemlerine dayanarak “gök küre” olarak adlandırılan bir cihaz icat etti. Bu cihaz su çarkı ile çalışmaktaydı. Bu, gök küreyi gösteren dünyanın su ile çalışan ilk astronomik cihazıdır. Bu cihaz, su çarkı ile çalışan dişliler aracılığıyla günde tam bir dönüş yapar.

O zaman insanlar “gök küre”nin astronomik olayları yansıtmasının mümkün olup olmadığı konusunda şüphelere sahipti. Zhang Heng, cihazın çalıştığını ispat etmek için meydanda halka açıklamaya karar verdi. Test sırasında, tam olarak “gök küre”ye göre yıldızların konumunu bulabilmek için içeride kaldı. Konumlar dışarıdaki insanlar tarafından doğrulandı. İnsanlar o zaman “gök küre”nin astronomik olayları ölçebileceğine inanmaya başladılar. Zhang Heng, “gök küre” ile 2,500 yıldızı listeledi ve ilk kapsamlı Çince astroloji haritasını hazırladı.

Çin tarihine göre, Zhang Heng yıllarca depremler hakkında topladığı veriler ve okuduğu teorilerden sonra M.S.132 yılında dünyanın ilk deprem detektörü, sismografı icat etti.

M.S.138 yılında, sismograf Kuzeybatı’da bir deprem gerçekleştiğini tespit etti. Ancak, başkent Luoyang’daki insanlar hiçbir şey hissetmediler ve bazı bürokratlar ve akademisyenler cihazı düzgün çalışmadığı için suçladılar. Birkaç gün sonra Kuzeybatıdan bir haberci bölgede deprem olduğunu bildirdi ve bu tam olarak sismografın tespit ettiği zamanda meydana gelmişti. İnsanlar sismograftan etkilendiler. Bu insanlık tarihinin ilk deprem detektörü oldu. Zhang Heng, dünya çapında sismik araştırmanın öncüsü olarak kabul edilmektedir.

Zhang Heng, pi sayısının 3,1466 ve 3,1622 arasında olduğu gibi çalışmaları bulunan bir matematikçidir. Bu, bugün bildiğimiz pi sayısından ufakta olsa farklı olmasına rağmen, onun kesinliği 1,800 yıl önceye dayanan şaşırtıcı bir başarıydı.

Zhang Heng’in bilimdeki başarısı da sonraki nesiller tarafından onurlandırıldı. 1970 yılında, Birleşmiş Milletler aydaki bir krateri onun adına ithafen Zhanghengite olarak adlandırdı. 1977 yılında tespit edilen 1802 nolu küçük gezegene yine bu büyük Çinli astronomun adı verildi.