Eski Çin Gelenekleri: Bronz Ayna

Tang Hanedanlığındaki bronz ayna

Bugün insanlar, özellikle kadınlar, evden çıkmadan önce mutlaka aynaya bakıp makyaj yapar, kendisini güzelce süsler, ondan sonra çıkar. Bu aslında uzun geçmişe dayanan bir gelenektir. Cam aynasının ortaya çıkmasından önceki çağlarda bronz ayna kullanılırdı. Arkeolojik kazılar, Çin'de ta 4 bin yıl önce bronz ayna kullanılmaya başladığını gösteriyor. Shang, Zhou, Han, Tang, Song, Yuan ve Ming hanedanlarından sonra, Qing Hanedanı'nın orta ve son dönemlerine gelince bronz aynanın yerine cam ayna geçti. Bronz ayna da insanların günlük yaşamından çekildi.

Bronz ayna, Çin tarihinde görülen metal eşyalardan en uzun zaman ve en geniş çapta kullanılan, insanların günlük yaşamını çeşitli şekillerde etkileyen bir nesne olarak kabul ediliyor.

Bronz ayna zaten bir tür el sanat ürünüdür. Aynanın arkasında genellikle zarif desenler veya Çince karakterler oyulurdu. Bu desen ve karakterler, Çin'in değişik dönemlerindeki sosyal değer yargılarını ve estetik düşünceleri anlatırdı. Bu nedenle bronz ayna, tarihteki yüksek yapım tekniğini yansıtmanın yanı sıra, yüksek sanat değeri de taşıyor.

Dört bin yıl kullanıldığı için bronz ayna günlük eşya işlevini aşarak, Çinlilerin sosyal yaşamı ve kültürleriyle kaynaştı. Örneğin "iki ayrı kişinin tekrar bir araya gelmesi" anlamındaki "kırılan aynanın yeniden birleşmesi"; ya da "tarihten ders alınması" anlamındaki "tarihi ayna olarak görmek" gibi deyimler, bronz aynanın Çin kültürünün bir parçası olduğunu kanıtlayan deyimlerdir. Eskiden bronz ayna, kadınların makyaj yaparken kullandığı bir alet olmanın yanı sıra, Çin tarihine de tanık oldu.

Çin milletinin kurucusu Huangdi birçok icadın mucidi olarak kabul ediliyor ve bu icatlar arasında bronz ayna da yer alıyor.

1970'li yıllarda Gansu eyaletinde M.Ö.2 bin yıl önceki döneme ait iki bronz ayna çıkarıldı. İlkel toplumun son evresi olarak kabul edilen bu döneme ait iki ayna, şimdiye kadar bulunan en eski bronz ayna niteliğindedir.

Çin tarihinde aynanın popülerliği, döküm tekniği, sanat tarzı ve başarısı gibi açılardan bakıldığında Savaşan Devletler, Han Hanedanı ve Tang Hanedanı dönemleri, aynı zamanda bronz ayna tarihinin üç önemli dönemine denk gelir.

Savaşan Devletler, bronz aynanın büyük boyutta geliştirildiği bir dönemdi. Bronz ayna bu dönemde basitlikten olgunlaşma dönemine geçiyormuş, döküm merkezi de Çin'in kuzeyinden güneyine kayıyormuş.

Savaşan Devletler döneminde bronz aynalar genellikle hafif, desenleri zarif olurmuş. Aynalar çoğunlukla yuvarlakmış ve dikdörtgen şekline az rastlanırmış. Savaşan Devletler döneminin ortaları ve sonlarında altın, gümüş, yeşim taşı gibi maddeler ve renkli resmetme yöntemi bronz aynalarda kullanılmış.

Han Hanedanı, bronz ayna tarihinin önemli dönemiydi. Çin'de toprak altından çıkarılan arkeolojik buluntular arasındaki aynaların çoğu bu döneme aittir. Han Hanedanı'ndaki bronz aynalar, sadece sayısal olarak Savaşan Devletler dönemini aşmakla kalmayıp, yapım tekniği ve sanatsal ifade bakımından da çok daha ileridir. Bu döneme ait aynalar genellikle yuvarlak, ayna sapları ise yarı yuvarlaktır, az sayıdaki aynanın sapında hayvan deseni görülür.

Tang Hanedanı dönemiyse, bronz aynanın gelişme tarihindeki bir diğer önemli dönemdi. Bu dönemde, ayna yapımında kullanılan bronz içine tin maddesi katılırmış. Böylece bronz ayna gümüşsü bir parlaklığı göstermeye başlamış. Ayna şekillerinde daire ve dikdörtgen dışında karenin yanı sıra, kuş veya hayvan ile üzüm desenlerinin bir arada bulunduğu desenler de katılmış. Bu dönemdeki aynalar, insanların günlük yaşamında mutluluk ve huzur arayışını yansıtıyor.

Tang Hanedanı'nda sosyal istikrar korunduğu ve refah görüldüğü için, bu dönemdeki bronz aynalar sıradan vatandaşlara daha da yakınlaştı. Gümüş ve altın kaplı aynalar en zarif ve en çok dikkat çeken ayna çeşitlerinden biri oldu.

Bugünkü cam aynalarla kıyaslandığında, eski çağlardaki bronz aynalar o kadar net görüntü yansıtmaz, ancak taşıdığı sanatsal özellikleri çağdaş aynaları aştı. Eski bronz aynalarda görülen ejder, anka, koşan at, aslan, bulut, yıldız, uğurlu sözcükler, Batı bölgelerinden ithalat edilen çiçekler, isimleri bilinmeyen hayvan figürleri... Eski zamanlarda insanların estetik yaklaşımını ifade eden bu desenler, ya halk arasında yaygın efsaneleri tasvir etmiş, ya sıradan insanların yaşam tablosunu çizermiş, ya da insanlar için mutluluk dilermiş... Bu nedenle eski dönemlere ait bronz aynalar günümüzde insanları kendine hayran bırakıyor.

İnsanların günlük yaşamı Doğu Han Hanedanı'ndaki bronz aynalarda büyük ölçüde görülmeye başladı. Örneğin tarihteki ünlü karakterler, seyahat, danslı ve şarkılı ziyafetler, akrobatik gösteriler gibi sahneler, zamanın soylularının lüks yaşamını canlandırdı. Tang Hanedanı'nda av manzarası, at topu oyunu ve ziyafet, ayna konuları arasında yer aldı. Tang Hanedanı'ndan sonraki bronz aynalarda sıkça görülen Taoizm kültürünü yansıtan desenler ise Taoizm'in insan yaşamında yarattığı etkiyi gösterdi.

Bronz aynaların döküm tekniği ve metallerin oranı bugün hâlâ bilinmiyor. Bronz aynaların döküm tekniği ve göz kamaştırıcı desenleri dışında paslanmayı önleyici tekniği de bugünkü insanları şaşırtıyor. Mesela, binden fazla yıl toprak altında gömülü kalmasına rağmen, ortaya çıkarılan bronz aynaların paslanmamış olduğu görülüyor ki, bu durum bugünkü insanları şaşırtan bir bilmece olarak kaldı.