Tarihsel Figürler: Bi Sheng “Hareketli Tip Baskı Teknolojisinin Mucidi”

Bi Sheng, hareketli tip baskı teknolojisinin mucidi (Resimleyen: Kiyoka Chu / Epoch Times)

Bi Sheng (yaklaşık M.S. 990 – 1051), Kuzey Son Hanedanlığında bir mucittir. Bir âlim tarafından yazılan kitaba göre Bi Sheng, bilinen ilk hareketli tip baskı teknolojisini icat etti. Kitapta basım teknikleri ayrıntıları ile kaydedilmesine rağmen, sadece çeşitli masallara yansıyan gerçek hayatına dair hikâyelere çok az yer verilmiştir.

Antik baskı teknikleri, Çin ve Mısır’a kadar dayanmaktadır. Çin’de, Han hanedanında (M.Ö.206-M.S.220) bez üzerine veya Tang hanedanında kâğıt üzerine mürekkep ile yazmadan karakterler yâda grafikler, önce ahşap bloklara oyulurdu. “Blok baskı teknolojisi” olarak adlandırılan bu teknik yakın zamana kadar hala kullanılıyordu.

Bunun öncesinde, M.Ö.3000 yıllarından önce Mezopotamya uygarlığı ile bağlantılı mühür damgası ve monotip kullanılıyordu. Blok baskı Tang hanedanlığında popüler olmasının ardından, Kore, Japonya, Vietnam ve Filipinler gibi diğer Doğu Asya ülkelerine yayıldı.

Kuzey Song Hanedanlığındaki halk hikâyelerine göre, Bisheng, bir blok baskı dükkânı sahibi tarafından hattat olarak işe alındı. Bisheng, üvey babasının hayatını matbaa da basmak için tanınmış bir gravürcü olan yaşlı bir meslektaşından tahta blok baskısını öğrenmeye başladı. Yaşlı gravürcü yıllar boyunca çalışmaktan gözleri bozulduğu için işten kovuldu. Bu olay Bisheng’in kalbini çok kırdı ve baskı teknolojisini geliştirmeye karar verdi. Karısının tam desteği ile Bisheng gayretle çalışarak, sonunda yeni baskı teknolojisini icat etti ve birkaç esnaf ile “Bi’nin Hareketli Tip Baskı Dükkânı”nı açtı. Onun başarısı birçok kıskançlıkla karşılaştı, özellikle onun eski işverenin kıskançlığı kısa süre sonra nefrete dahi dönüştü. Halk hikâyeleri Bisheng’in çevrilen dalavereler yüzünden her şeyini kaybettiğini ve sonunda bütün ailesinin sefalet içinde öldüğünü anlatır.

Onun icat ettiği teknik edebiyat içinde çok detaylı olarak kaydedildi. Yazılara göre, Bisheng her biri ateşte pişirilerek sertleştirilen çamurdan matbaa harfleri kullanarak, ilk hareketli matbaa tipini icat etti. Bu matbaa harfleri sonra kafiye sırasına göre kâğıt torbalara koyuldu. Balmumu reçine ve kâğıt külünü karıştırarak, bunu dizgi hazırlamak üzere çerçeveli düz çelik bir plakanın üzerine koydu. Ardından hareketli matbaa harflerini çelik yassı plakanın üzerinde sıraya dizdi. Sonra balmumunu hafifçe eritmek için plakayı ateş üzerine yerleştirdi ve onun üzerinde bir pano ile baskı yaparak plaka üzerindeki harflerin çelik düz plakaya yapışmasını sağladı.

Artık matbaa harfleri oyulmuş plakalar gibi üzerine basılmış oldu. Baskıdan sonra, reçine balmumu erimesi için yassı çelik levha yeniden ateşte ısıtılır. Hareketli harfler daha sonra plakadan kaldırılır ve bir sonraki sefer kullanılmak üzere depolanır. Modern tipo baskı daha iyi donanım ve teknik koşullara dayalı olmasına rağmen hareketli tiplerde aynı temel ilke ve yönteme sahiptir.

Bi Sheng’in icadı çok daha az insan gücü ve kaynak kullanmasına rağmen, yüksek verimlilik ve iyi baskı kalitesi sağlar. Bir önceki blok baskı ile karşılaştırıldığında, çok daha üstün bir teknolojidir. Bu, baskı tarihinin en büyük devrimi niteliği taşırken, modern baskı endüstrisinin de temelini atmıştır.