Antik Çin Tıbbı: Geleneksel Çin Tıbbının Temel Kuramı

Geleneksel Çin tıbbı uzun süreli tedavilerde ve yaşamsal deneyimlerle sürekli sentez ve analiz yoluyla gitgide oluşan özel bir kuramsal tarza sahip tıp sistemidir.

Geleneksel Çin tıbbı, Çin’de yaşayan çeşitli toplumların, tıp sistemlerinin ortak adı olarak nitelendirilir. Geleneksel Çin tıbbına, Han, Tibet, Moğol ve Uygur gibi etnik toplulukların tıp sistemleri dâhildir. Çin’de Hanların en kalabalık nüfusa ve en eski özgün yazıya sahip olması nedeniyle, Hanlıların tıp sistemi, Çin’de ve dünyada büyük etki yarattı. 19. yüzyılda, Batı tıbbının Çin’e girerek yaygınlaşmasından sonra, Batı ve Çin tıpları arasında meydana gelen değişikliklerden dolayı Han tıp sistemi, geleneksel Çin tıbbına dâhil oldu.

Geleneksel Çin tıbbının temel kuramı, insanın “can”ının hareketi ve hastalık durumundaki değişikliklerle ilgili teorileri kapsar. Aralarında “Yin” (negatif) ve “Yang” (pozitif) “Wu Xing” “Yunqi” “Zangxiang” ve “Jingluo” gibi kuramlar ile hastalıklara yol açan nedenler, sağaltım yöntemleri ve ilkesi, bağışıklık ve beslenme gibi konular yer alır.

“Yin” ve “Yang” Kuramı eski Çin felsefesine dayanır. İnsanlardaki çelişkili durumları incelemek yoluyla, bununla ilgili görüşler, gittikçe “Yin” ve “Yang” kavramını oluşturdu; “Yin” ve “Yang” adı verilen iki enerji arasındaki dengenin korunmasına göre bir olgunun hareketi ve değişikliği açıklandı. Geleneksel Çin tıbbı “Yin” ve “Yang” ile ilgili zıtlaşma ve birleşme düşüncesine göre insan vücudunun üstü ve altı, sağı ve solu, içi ve dışı arasındaki ve de insanın canının doğa ve toplum gibi dış halkalar ile karışık ilişkilerini açıkladı. “Yin” ve “Yang” arasındaki zıtlaşma ve birleşmenin denge durumunda bulunması insanın normal yaşamını sağlayan temeldir. “Yin” ve “Yang” arasındaki dengenin bozulması durumunda hastalık ortaya çıkacaktır. Canın normal hareketi de olumsuz etkilenecektir.

“Wuxing” Kuramı; ağaç, alev, toprak, altın ve su gibi beş elementle, nesnel dünyadaki değişik varlıkların özelliklerini açıkladı ve söz konusu beş etmenin karşılıklı etkileşimine ilişkin hareketli modele göre, varlıklar arasındaki karşılıklı bağlantıları ve değişiklikleri açıkladı. Geleneksel Çin tıbbı ise, “Wuxing” Kuramı’na göre insan vücudundaki çeşitli organlar arasındaki bağlantıları ve iç organları arasındaki dengenin bozulmasının hastalıklara yol açtığı nedenleri açıklarken, iç organlarımızla ilgili hastalıkların tedavisine yardımcı olur.

Taşıma ve Hava Kuramı; “Beş Taşıma ve Altı Hava” olarak adlandırıldı. Bu kuram, doğada meydana gelen kronolojik, meteorolojik ve iklimsel değişiklerin insanın sağlığına ve hastalıklarına yaptığı etkileri inceleyerek araştıran bir kuramdır. Beş Taşıma Kuramı’nda; ağaç, ateş, toprak, altın ve su taşıması kapsanır. Anlamı; bir yıl boyunca doğada orta bahar, yaz, uzun yaz, sonbahar ve kış mevsimlerinin dolaşımıdır. Altı Hava Kuramı’nda; bir yılın dört mevsimindeki rüzgâr, soğuk, sıcak, nem ve ateş gibi altı iklim unsuru kapsanır. Hava Taşıma Kuramı; takvimden alınan veriler ışığında, yıllık ısı değişimleri ile hastalıklar arasında düzenli bağlantıları bulur.

İç Organların Durumu Kuramı; insanın beş dolu iç organını (kalp, karaciğer, akciğer, dalak ve böbrek), altı boş iç organını (kalın bağırsak, ince bağırsak, safra kesesi, sidik torbası, mide ve “Sanjiao”, yani iç organları barındıran ve çalışmalarını düzenleyen üç vücut boşluğu), kalıcı organları ve unsurları (beyin, kemik iliği, kemik, atar damar, safra kesesi ve rahim), bunların işlevlerini ve hastalık nedenlerini inceleyen bir teoridir.

Esas ve Yan Kanallar Kuramı ve İç Organlar Kuramı arasında sıkı bir ilişki vardır. Esas ve yan kanallar, insan vücudunda, nefes ve kan gönderen kanallar olarak, içten dışa, yukarından aşağıya, insanın çeşitli kısımlarını birbirini bağlamakta rol oynuyor. Hastalık nedeniyle, esas ve yan kanallar sisteminde değişiklikler meydana gelir, buna paralel hastalık belirtileri ortaya çıkar. Bu belirtilerden, hastalık nedenleri anlaşılır.