Eski Çin Gelenekleri: Çin Yeni Yılı ve Fener Bayramı

Fener Bayramı

Batılıların Noel’i gibi Çinliler içinde Yeni Yıl en önemli bayramdır. İçeriği ve insanların kutlama biçimleri zaman içinde değişmekle birlikte Çin Yeni Yılı Çinlilerin yaşam ve ideolojisindeki yeri hiç değişmez.

Söylentilere göre Çinlilerin Yeni Yıl kutlama geleneğinin 4 bin yıllık geçmişi vardır; ancak ilk başlarda bir bayram günü olarak sabit biçimde kutlanmamış ve “Çin Yeni Yılı” olarak adlandırılmamıştır. M.Ö. 2100 yıllarına gelindiğinde zamanın insanları Jüpiter gezegeninin bir turunu bir yaş olarak saptamışlar ve bunu Yeni Yılı olarak kutlarken adına da “yaş” demişler. M.Ö.1000 yılında ise “yıl” sözcüğüyle Yeni Yıl betimlenir olmuş. “Yıl”, o zamanlar bol ürün anlamında kullanılıyordu. Tarımdan bol ürün alınmasına “bereketli yıl”, çok daha bol ürün alınmasına ise “çok bereketli yıl” denilmiş.

Halk arasındaki örf ve adetlere göreyse, genel anlamda Çin Yeni Yılı, Çin’in Ay Takvimine göre 12. ayının 23. gününden başlar, yeni yılın ilk ayının 15. günü düzenlenen Yuan Xiao Bayramına (diğer adı Fener Bayramı) kadar yaklaşık üç hafta sürer. Bu süre içindeki en önemli günler ise 12. ayın 30. gününün gecesi ve yeni yılın ilk ayının ilk günüdür. Bu günler, Çin Yeni Yılının en neşeli ve en görkemli kutlandığı günlerdir.

Çin Yeni Yılını karşılamak için gerek şehirlerdeki gerekse köylerdeki Çinliler çeşitli hazırlıklara girişirler. Köylerde, bayram için hazırlık çalışmaları Aralık ayına girilir girilmez başlar. Birçok köylü ailesi evini temizler, çamaşırlarını, yorganlarını yıkar. Bu, eskiden kalan kirliliğin temizlenmesini, yepyeni bir çehre ile Çin Yeni Yılının kutlanmasını ifade eder. Köylüler, bayram sırasında yemekler yaparlar, konukları ağırlamak için pazarlardan bonbon, pasta, et ve meyve gibi şeyler alırlar. Büyük şehirlerde de bayram hazırlıkları çok erken başlar. Kültür kurumları ve sanat toplulukları, zengin sanat ve kültür programları hazırlar, televizyon kanalları çeşitli sanat geceleri düzenler, büyük parklarda panayırlar düzenlenir, eğlence programları hazırlanır, dükkânlar da bayramlarda halkın ihtiyaçlarını karşılamak için ülkenin çeşitli bölgelerinden, hatta yurtdışından mallar tedarik ederler. İstatistiklere göre, Çinlilerin Çin Yeni Yılında yaptıkları tüketim, tüm yıl içinde yaptıkları tüketimin üçte birini, hatta daha fazlasını oluşturuyor.

Çin’in çeşitli bölgelerinde insanlar Çin Yeni Yılını değişik gelenek ve adetlerle kutlarlar. Ancak, Çin’in kuzeyinde olsun güneyinde olsun yılsonu gecesinde aile fertlerinin bir araya gelerek birbirlerine kavuşma yemeği yemeleri hiçbir zaman ihmal edilmez. Güney Çin’de yılsonu akşam yemeğinde genel olarak 10’dan fazla yemek vardır. Bu yemekler arasında mutlaka Doufu (soya peyniri) ve balık bulundurulmalıdır; çünkü “soya peyniri” ve “balığın” Çince söylenişi “zenginlik” sözcüğüyle eşseslidir. Kuzey Çin’de ise tüm aile üyeleri birlikte, yılsonunda akşam yemeği olarak Jiaozi (Türklerin mantısına benzer bir yemek türü) yapar. Jiaozi, yuvarlak yufka içine lezzetli kıyma konulan ve kaynamış suda pişirildikten sonra servis edilen bir yemektir. Tüm aile üyeleri sofranın etrafında Jiaozi’yi sirke ve soya sosuyla beraber neşeli bir şekilde yer.

Yılın son gecesinde hiç uyumama, Çinlilerin eski bir geleneğidir. Bu gece, eski yıl neşe içinde uğurlanır, yeni yıl karşılanır. Eskiden Çinliler yeni yılı, kötülükleri kovmak için patlangıç patlatarak da karşılarlardı. Ancak bu gelenek, güvenlik ve çevre kirliliği gibi sorunlara yol açması nedeniyle Pekin ve diğer büyük şehirlerin merkezlerinde yasaklandı. Çin’in Ay Takvimine göre yeni yılın ilk gününde yediden yetmişe kadar tüm aile fertleri, bayramlık kıyafetlerle ziyarete gelen misafirleri karşılar ya da akraba, eş, dost ve komşulara giderek bayramlaşırlar. Bu karşılaşmalarda birbirlerine “Yeni yılınız kutlu olsun” gibi uğurlu sözler söyleyerek selamlaşırlar. Eve gelen konuklarla şeker ve çay ikramı eşliğinde havadan sudan sohbet edilir. Eğer geçen yıl içinde yakınlar ve dostlar arasında anlaşmazlıklar yaşanmışsa, Çin Yeni Yılında bayramlaşan kırgınların birbirlerini bağışladıkları anlamı çıkarılır.

Çin Yeni Yılını kutlama etkinlikleri rengârenk geçer. Bazı yerlerde yerli operalar, filmler gösterilir, bazı yerlerde Aslan Dansı, Yangge Dansı, ayaklık üstünde yürüme gösterileri ve panayırlar gerçekleştirilir. Yani ülkenin her yerinde neşeli bir bayram havası hüküm sürer. Tabii ki, çok sayıda insan da evde televizyon programlarını izlemeyi tercih eder. Çünkü televizyon kanalları bayram sırasında her yaştan Çinlinin zevkine uygun, güzel programlar yayınlarlar.

Yeni yıl beyitleri ve yeni yıl resimleri yapıştırmak, fenerleri yakmak, Çin Yeni Yılını kutlama biçimlerinden bazılarıdır. Bayram sırasında pazarlarda sergilenen ve halkın mutlu yaşamını, neşeli çalışmaları, çeşitli çiçekleri, dağları, gölleri, ırmakları betimleyen yeni yıl resimlerinden satın alınır. Çin Yeni Yılı sırasında düzenlenen fener festivali de çok canlı kutlama faaliyetlerinden biridir. Fenerler Çin’in halk sanatı örneklerindendir. Çok çeşitli modellerdeki fenerlerin üzerinde değişik hayvan, güzel manzara ve kahraman figürleri vardır.