Eski Çin Gelenekleri: Çin'de Çayın Tarihi (1)

Dünyada çay bitkisini en erken keşfeden ve değerlendiren ülke Çin'dir. Çin çayı dünyaca ünlüdür. Bugünden itibaren birkaç bölüm boyunca Çin çaylarının tarihi, çaycılık sektörünün gelişme aşamaları, Çin'deki çay protokolü ve çaylı yemekler gibi konularda sizlere bilgi vereceğiz. Bugün ilk olarak çayın tarihini, çay kültürünün oluşmasını ve sağlık açısından yararlı çay türlerini tanıtacağız.

Çin'de şimdiye kadar bulunan en eski eczacılık kitabı olan "Shennong Bencaijing" adlı bitkisel ilaçlarla ilgili tarihi kayıtta, "Shennong günde 100 çeşit otu tattı, bunlardan 72'si zehirli çıktı, ancak çayı içtikten sonra zehrin etkisi geçti" yazılıdır. Bu, Çin milletinin atalarının çayı ilkel zamanlarda bile değerlendirdiğini kanıtladı.

M.Ö.1122 ile M.Ö.1116 arasındaki dönemde Sichuan bölgesinde, imparatora armağan olarak çay sunulmuş olduğunu gösteren bir kayıt keşfedildi.

Han (M.Ö.206 - M.S.220) hanedanının imparatoru Xuandi döneminde Sichuanlı Wang Bao'nun yazdığı çay konulu Tong Yue adlı kitapta bölgedeki bir ilçeden bahsedilir. Bu ilçe bugünkü Pengshan ilçesi sınırları içinde kalıyor. Kitaba göre, Qin (M.Ö.221 - M.Ö.206) ve Han hanedanlarında Sichuan'daki çay üretimi büyük boyuta ulaştı. Bu dönemde çay ilaç, ayrıca törenlerde sunu veya yemek olarak kullanılıyordu. O dönemde üretimi büyük olmasına rağmen, çay soylulara ait lüks bir maldı.

İlkbahar ve Sonbahar Dönemi (M.Ö.770 - M.Ö.476) ile Savaşan Devletler Döneminin (M.Ö.403 ile M.Ö.221) sonlarında ve Batı Han (M.Ö.206 ile M.S.8) hanedanının ilk yıllarında Çin topraklarında birkaç kez büyük savaşların meydana gelmesi sonucunda, geniş çaplı insan göçleri oldu. Özellikle Qin imparatorluğu Sichuan'ı birleştirdikten sonra Sichuan ile diğer bölgeler arasındaki mal değişimi ve ekonomik temaslar ilerledi, Sichuan'daki çay bitkisi yetiştirme ve yapım tekniği ile çay içme geleneği, zamanın ekonomik, siyasi ve kültürel merkezlerine yayıldı. Henan, Çin'in kuzeyindeki en eski çay bölgelerinden biri oldu. Daha sonra çay, Yantze Nehrinin orta ve aşağı kesimlerine, ardından güneydeki eyaletlere yayıldı.

Jin dönemi ve Güney-Kuzey Hanedanları Dönemi'nde (265-589) Çin'de çay üretimi artmaya başladı. Çay artık lüks bir mal olarak görülmedi. Ticari mal haline gelen çayın daha pahalı fiyatla satılması için yapım tekniği daha da geliştirildi. Ancak en kaliteli çay imparatora sunuluyordu.

Han hanedanı zamanında Budizm bugünkü Sincan-Uygur Özerk Bölgesinde yer alan Batı Bölgeleri üzerinden Çin'in doğu kesimine yayıldı, Güney-Kuzey Hanedanları döneminde ise yaygınlaştı. Budizm yoğunlaşmaya özen gösterdiği, çay içmenin de insanı uyanık tutma özelliğine sahip olduğu ve gece çay içmek uykuyu önlediği için, çay ile Budizm arasında bir bağ kuruldu. Yavaş yavaş çayın ünü dünyaya yayıldı. Bu dönemde Çin'deki büyük dağlarda, tapınakların bulunduğu dağlar ve feodal beylerin arazilerinde çay bitkisi yetiştirilmeye başlandı. Bugün bildiğimiz birçok çeşit çay çeşidi ilk zamanlarda Budist ve Taoist mekânlarda yetiştiriliyordu.

Tang (618-907) hanedanının hüküm sürdüğü yıllarda tarıma büyük önem vermesi, çay üretiminin gelişmesini hızlandırdı. Hanedanın hüküm sürdüğü zaman kesitinde asayiş iyi korunduğu ve tarım geliştiği için, çay üretimi ve ticareti de hızla canlandı, böylece Çin tarihindeki ilk doruk dönemi yaşandı. Çay içme geleneği Çin'in tamamına yayıldı, hatta bazı bölgelerde bütün aileler çay içiyordu.

Yuan (1206-1368) hanedanına gelince çay üretimi daha da arttı. Bu dönemde çaycılık sektöründe büyük bir başarı elde edildi. İşte çayın makineyle yapılması da bu dönemde ortaya çıktı.

Ming (1368-1644) hanedanı, çay üretimi ve yapımının en hızla geliştiği bir dönemdi. Bu dönemde çay üretim tekniğinde büyük ilerlemeler kaydedildi. Yuan hanedanı zamanında yapılın çay üretiminde, çay yaprakları buharda haşlanarak yumuşatıldıktan sonra kurutma, yuvarlama gibi aşamalar vardı. Ming hanedanında kurutma aşamasında çay yapraklarını ocakta kavurma yöntemi kullanılmaya, ayrıca çay yapraklarının dış görünüşüne de önem verilmeye başlandı. Bu nedenle daha önce çay demlenerek içilirken Ming hanedanında çay yaprakları bir bardak içine konup üzerine kaynar su döküldükten ve biraz beklettikten sonra içme usulü ortaya çıktı.

Qing (1644-1911) hanedanının sonlarına gelince, Çin'in ana kesimindeki çay üretimi nispeten gelişti. Qing hanedanında çay bitkilerinin yetiştiği alanın yüzölçümü 1 milyon hektara ulaşarak dünyada ilk sırada yer aldı. Bu sayı, dünyadaki çay ekim toplamının yüzde 44'ünü oluşturdu. Ayrıca Qing hanedanında yapılan çay üretiminin miktarı dünyadaki toplam üretimin yüzde 17'sini oluşturarak, dünyada ikinci sırada yer aldı. En yüksek üretim miktarı 13,4 bin tona ulaşmıştı.