Tarihsel Figürler: Xu Shen, “İlk Çince Sözlüğün Yaratıcısı”

Xu Shen, ilk Çince sözlüğün yaratıcısı (Resimleyen: Zhiching Chen)

Xu Shen (yaklaşık M.S.58 – M.S.147), Doğu Han Hanedanlığında yaşamış Çinli bir filologdur ve ilk Çince sözlüğü derlemeyi tamamlamıştır.

Doğu Han Hanedanlığında, birçok bilgin entelektüel kibrinden dolayı yazılı karakterlerde yeni tarzı oluşturmak veya değiştirmekten zevk alıyor ve bunun gibi tutarsız değişimler geniş karışıklıklara neden oluyordu. Bu kaotik durumu düzeltmek için, M.S.100 yılında Xu Shen “Shuōwén Jiězì” (“Birleşik Karakterlerin Basit Açıklaması ve Analizi”) adlı ilk Çince sözlüğü yazmaya başladı.

Xu Sheng, I-Jing ve beş element öğretileri temelinde Çince karakterlerin yapısını analiz etti ve Çince karakterleri altı kategoriye ayırdı:

Resim yazıları “doğrudan resmeden”: Bu karakterler doğrudan görünümünü tasvir etmek yoluyla anlamları gösterilirler. (örneğin: dağ için 山, insan için 人, ağaç için 木, ağız için kullanılan 口 küçük bir kare şekli, ayın zamanda bir geçiş, bir delik ve limanı da betimlerken; büyük kare ise 囗 bir çevirme veya kuşatma v.b. için kullanılır.)

“Gerçekleri işaret eden” ideogramlar: Bunlar kavramsal pigtograflar gibi bir resim aracılığı ile soyut bir fikri temsil ederler. (örneğin: “bir” için 一, “iki” için 二, “üç” için 三, “yukarı” için 上 ve “aşağı” için 下.)

Fikir belirten bileşik yazılar “anlamların kombinasyonu”: Benzer veya farklı anlamlar taşıyan iki veya daha fazla karakterden oluşan ve yeni karakterler oluşturmak için kullanılan birleştirilmiş karakterler (örneğin: 從 art arda yürüyen iki kişi “takip etmek” yâda “takipçiler” anlamına gelir; 眾 aynı amacı paylaşan üç kişi ise bir grup kişi anlamına gelmektedir; 囚 karakter ise etrafı duvarlarla sarılan bir kişi, yani bir tutuklu demektir; iki ağaç 林 koru ve üç ağaç 森 ormanı kasteder. “Huzur” anlamına gelen 安 karakteri ise “çatı” 宀 ve “kadın” 女 karakterlerinin kombinasyonundan oluşur ve “evde kadın varsa her şey huzurludur” anlamına gelir.)

Ses anlamlı bileşik yazılar “şekil ve ses”: bir ses bileşeni ve bir anlam bileşeninden oluşan karakterlerdir. (Örneğin: 媽 mā “anne” demektir, sağ bileşen 馬 ise mǎ olarak telaffuz edilir ve “at” anlamına gelir ve fonetik elemanı belirtirken, sol bileşen ise 女 (nǚ, anlamı “kadın”) bu karakterin anlamını verir.) Anlamlı bileşen genelde bir “köken”dir (Çince yazı dilini oluşturan karakterlerin yaklaşık 200 yapı taşından biridir). Tüm Çince karakterlerin yaklaşık yüzde 90’ı bu gruba girer.

Sesten alıntılılar “sahte bir ismin altında”: Bu karakterlerin arkasındaki mantık biraz daha karmaşık ve yazılı Çincenin tarihsel gelişimi ile ilgilidir. Antik Çin’de, bir karakter genellikle birden fazla anlam için kullanılabilir. Fakat bu karakter etrafından geçilirken, daha yaygın bir karakterin onu “ödünç” alması ile sonuçlanacaktır. Örneğin, 來 “buğday”ın resim yazısıydı, fakat o aynı zamanda da “gelmek” fiili için kullanılmıştır. Sonunda, daha yaygın “gelmek” karakterin varsayılan anlamı oldu ve “buğday” için yeni bir karakter 麥 oluşturuldu.

Karşıt anlamlı “çevir ve dök”: Bu tamamen tarihi bir sınıflandırmadır ve anlamı aynı etimolojik köke sahip, fakat telaffuzu ve anlamı farklı olan karakterlerdir. 老 lǎo “eski” ve 考 kǎo “sınav” iki karakter bunun yaygın bir örneğidir.

9,353 Çince karakter girişi ve 540 köken içeren "Shuōwén Jiězì" kitabını bitirmek Xu Shen’i tam 21 yılını aldı. "Shuōwén Jiězì", paylaşılan bileşenler yoluyla karakterleri düzenlenen ilk profesyonel sözlüktür ve bu, sonraki nesillerin sözlükleri tarafından çoğunlukla kabul edilmektedir.

Çince karakterler Çin kültürünün mirası ve açılımı için en önemli taşıyıcıdır. "Shuōwén Jiězì", Shang Hanedanlığına ait kemikler ve bronz eşyalar üzerinde bulunan yazılar gibi antik Çin yazılarını korudu, dolayısıyla bu kitap Çince karakterlerin stilleri ve orijinal anlamlarına önem vermektedir.

"Shuōwén Jiězì", Çin tarihinin bilinen ilk anıtsal filolojisi olarak kabul edilir.